بسم الله الرحمن الرحیم          

امروزه در کشور اسلامی ما علی الخصوص در دانشگاه ها بحث روی این موضوع است که، چرا و به چه دلیل نماز پنج گانه در سه مرحله خوانده شود ، آن هم به صورت جماعت. این شبهه ای که بعضی از دوستان ناآگاه و یا آگاه ما ، که در بین جوانان همچون سیل خروشان که از طرف دشمنان دین مطرح شده به خورد جوانان عزیز ما می دهند و چه بسا جوانان با عدم علم به این موضوع به طرف آنان ـ دشمنان و تفرقه افکنان ـ  میل و رغبت نشان داده ، واز پیروان بی چون و چرای آنها می شوند . لذا این حقیر با اندک معلومات علمی و دینی خود با استفاده از کتاب و سنت ـ علی الخصوص از منابع اهل سنت ـ توسل جسته ؛ در پی پاسخ به آنان بر آمدم . لذا از خوانندگان عزیز (علی الخصوص دانشجویان ) تقاضا دارم با مطالعه و حوصله مطالب ذیل را خوانده ، واگر سوال یا شبهه ای برایشان به وجود آمده ، در زمانی مناسب در پی پاسخ بر آمدن آن شبهه خواهم آمد.

هر موجودی در پیشگاه خداوند و پروردگار جهان هستی ، تواضع و تسبیح خاصی دارد ، همان طوری که در قرآن در سوره اسرا آیه 44 آمده است: نیست موجودی مگر آن که به شکرانه و ستایش خدا تسبیحش گویند؛ و انسان این موجود ظریف و عجیبی که می تواند با اراده و انتخاب خود از تمامی موجودات پدید آمده برتر و یا پست تر قرار گیرد، انسانی که عقیده بر حقانیت اسلام آیین حیات بخش قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) دارد، بدون وظیفه و تکلیف نمی باشد ، (بلکه در محدوده و چهار چوب اسلام و قرآن دارای تکالیف مختلفی ـ فردی ، خانوادگی ، اجتماعی ، عبادی، سیاسی، اخلاقی ، و فرهنگی ، اقتصادی و ... می باشد که از جمله برنامه نماز است. و این نماز مهمترین رابطه ی خلق با خالق ، عالی ترین برنامه ی تربیت ، وسیله ی تهذیب نفوس و خود سازی ، ناهی از فحشا و منکر و در نهایت سبب قرب الی الله است. و نماز با جماعت سبب قوت و قدرت مسلمین و وحدت صفوف آنها و سر زندگی و بالندگی جامعه ی اسلامی است .

نماز به طور اصولی در هر شبانه روز پنج بار انجام می شود. سوال و شبهه ای در ذهن عزیزان مطرح شده که آیا جدا کردن نمازهای پنج گانه و وقت های جداگانه یک حکم الزامی است که در این صورت بدون انجام این پنج وقت باطل می شود؟! و یا می توان همین نماز پنج گانه را در سه وقت انجام داده بدین صورت : نماز صبح ـ نماز ظهر و عصر ـ نماز مغرب و عشا.

اما روایات اهل سنت :

1- عن ابن عباس قال :«صلیت مع رسول الله ثمانیاً جمعیاً و سبعاً جمیعاً»

 ابن عباس : با رسول خدا (ص) هشت رکعت (ظهر و عصر) و هفت رکعت( مغرب و عشا) به صورت جمع خواندم (بخاری ، ج 2 ، ص 72، مسلم ج2 ص 152، احمد ج 1ص 221)

2- عن حبیب بن ابی ثابت ، عن سعید بن جبیر، عن ابن عباس قال، جمع رسول الله(ص) بین الظهر و العصر والمغرب و العشاء بالمدینة فی غیر خوف و لامطر.

یعنی : سعید بن حبیر از ابن عباس : پیامبر اکرم(ص) بین نماز ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء در میدنه در حالی که نه خوفی بود ونه بارانی جمع نمود (مسلم ج2، ص152، موطأ، ج1، ص 144، ترمذی ، ج1، ص 354، اخرجه احمد عن جابر بن زید ؛ج1، ص 221)

در این قسمت به علت طولانی شدن متن عربی، فقط به ترجمه ی فارسی آن اکتفا می کنیم:

3-ابن عباس:پیامبر خدا(ص) در مدینه -در حالی که مقیم بود. مسافر نبود ـ هفت رکعت و هشت رکعت نماز خواند یعنی ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را یک جا خواند.(مسلم ج 2، ص 152، بخاری ج1، ص 147، احمد ج 1، ص 221).

4- وکیع به ابن عباس عرض کرد: چرا پیامبر بین نمازها جمع می کرد ؟ گفت: تا امت به زحمت نیفتند و یا گفت: حضرت می خواست امتش به مشقت و زحمت نیفتد.

5-   ابن عمر و ابو ایوب انصاری و ابن عباس نقل می کنند که پیامبر خدا نماز مغرب و عشا را با هم خواند یعنی یکی را در وقت دیگر می خواند. (بخاری ، ج1، ص 148).

6- ابن عباس : رسول اکرم(ص) نماز ظهر و عصر را باهم در مدینه بدون اینکه خوفی یا سفر در کار باشد خواند. سعید بن جیبر از فلسفه جمع بین 2 نماز پرسید و ابن عباس پاسخ داد: حضرت می خواست حتی یک نفر از امتش به مشقت و رنج نیفتد.(مسلم ج 2 ، ص 151)

7- نسایی نقل می کند:رسول اکرم(ص) مستمراً در شهر مدینه بدون اینکه خوفی یا بارانی باشد بین دو نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا جمع می کرد . گفته شد: چرا؟ گفت: تا اینکه بر امت او حرج و سختی نباشد.

و دهها حدیث و روایت دیگر در کتاب های اهل سنت موجود می باشد که علاقمندان می توانند به کتاب های در جه ی اول آنها همچون صحیح بخاری ، مسلم، احمد ، مهذب الاحکام ، ترمذی، سنن ابی داوود ، نسائی، کنز العمال ، معانی الاثار ، المعجم الصغیر و الکبیر و ... مراجعه کرده و حقیقت امر بر آنها مکشوف گردد. ( پاسخ به شبهات استاد نجم الدین طبسی ، مجمع جهانی اهل بیت (ع))

حال سوال این جاست که چرا بسیاری از فقهای اهل سنت جمع میان دو نماز را در سفر و در مطر «باران» طبق روایات نبوی مجاز شمرده اند؟

 جواب این است: به خاطر آسان نمودن و تسهیل بر امت است و این تسهیل ایجاب  می کند که در مشکلات دیگر نیز اجازه جمع داده شود ، چه در گذشته و چه در حال .

عزیزان و دوستان من! آیا با این حال سزوار است بعضی اشکال تراشی کنند و بگویند این جمع ها مربوط به موارد اضطراری بوده است ؟چرا ما که دم از حمایت پیامبر می زنیم و مرید مکتبش  می دانیم چرا و چگونه چشم خود را بر روی حقایق ببندیم و پیش داوری های خود را بر سخنان صریح رسول خدا (ص) مقدم بشمریم ؟!

عزیزان! خدا به احترام پیامبر و پیامبر هم به خاطر امّت خود ، تا این مقدار کوتاه آمده و بخشیده اند ، چرا یک عده از انسان های آگاه و ناآگاها و حتی متحجران ومعتصبان امت نمی بخشند ؟ آخر چرا؟!

آیا این است و جز این نیست که نماز در پنج وقت آن اگر ادا شودانسان های تارک الصلوة، کسانی که نماز را ترک می کنند  روبه افزایش می رود. آیا با این دنیای صنعتی و پیشرفته که درعصرما به وجود آمده و وضع بسیاری ازکارگران درکارخانه ها ، کارمندان در ادارات ، محصلین در دانشگاهها ومدارس در کلاس درس اجازه ی نماز در پنج وقت را نمی دهد؟!

جواب همه ی این ها در یک کلمه، خیر می باشد. بله،ما معتقد به اسلام و آیین او هستیم و این را خوب می دانیم که اسلام برای هر زمان و هر مکان تا پایان دنیاست. پس این مّنت پیامبر بر سر امت خود می باشد که با دید وسیعش توانسته این دوران رادیده تا ما انسان های به اصطلاح پیشرفته گرفتار تارک الصلوة نشویم ودست از این او برنداشته و به خاطر مکتبش هم که شده نماز را در سه وقت ادا نماییم تا به زندگی ماشینی وصنعتی خود رسیده و شاکر وشکرگزار منّتش باشیم.

سوال : آیا اصلاً در قرآن اوقات سه گانه برای نماز هم به صراحت آمده است یا نه؟

از شگفتگی های این مساله آن است که در قرآن مجید در دو آیه هنگامی که سخن از اوقات نماز به میان می آید، فقط سه وقت برای نماز های شبانه روز ذکر شده با این حال جای تعجب است چرا گروهی از این برادران عزیز و متعصبان و متحجران ناآگاه اصرار در وجوب پنج وقت دارند!

اما آیات :

سوره هود آیه 114: « و اقم الصلاة طرفی النهار و زلفاً من اللیل» در دو طرف روز و بخشی از شب را برای نماز برپا دار...

طرفی النهار: اشاره به نماز صبح ، که در آغاز روز انجام می شود نماز ظهر و عصر که وقت آنها تا غروب ادامه دارد.

زلفاً من الیل: بخشهایی از اوایل شب که اشاره به وقت نماز مغرب و عشاست .

پس پنج نوبت نماز خواندن به خاطر فضیلت آن بوده ولی ظاهر آیه را ما نمی توانیم نادیده بگیریم و به سراغ تاویل های دیگر برویم؟!

2- سوره اسرا آیه 78: «اقم الصلاة لدلوک الشمس الی غسق اللّیل و قرآن الفجر إنّ قرآن الفجر کان مشهوداً: نماز را از آغاز زوال ظهر تا تاریکی شب برپا دار ، همچنین قرآن فجر (نماز صبح را ... ).

دلوک : به معنای متمایل شدن ، در این جا اشاره به تمایل آفتاب از خط نصف النهار یعنی زوال ظهر است.

غسق اللیل : تاریکی شب . بعضی آن را به اوایل شب تفسر کرده اند. و بعضی به نصف شب. اما راغب در مفردات گفته : غسق به معنای شدت تاریکی شب می باشد که همان نیمه شب است.

بنابراین دلوک شمس اشاره به آغاز وقت نماز و ظهر و غسق اللیل اشاره به پایان وقت نماز و مغرب و عشاست و قرآن فجر نیز اشاره به نماز صبح است:« تفسیر جلالین، ص 290».

در هر صورت در دو آیه ی بالا ، تنها سه وقت برای نمازهای یومیه بیان شده است نه پنج وقت، و این دلیل بر جواز نماز در سه وقت است .

در پایان:آنچه که در این جزوه آمده است چنین نتیجه می گیریم:

1- قرآن مجاز بودن اوقات سه گانه برای پنج نماز را به وضوح بیان کرده است.

2-   روایات اسلامی که در کتب فریقین آمده نشان می دهد که پیغمبر اکرم (ص) بارها جمع میان دو نماز کردند ، بی آنکه در سفر باشند یا عذر دیگری وجود داشته باشد ، واین امر را رخصتی برای مسلمین شمردند تا به زحمت نیفتند.

3- گر چه خواندن نماز در پنج وقت، فضیلت است ولی اصرار بر این فضیلت و جلوگیری از رخصت، سبب می شود که بسیاری از مردم ـ  به خصوص نسل جوان ـ از نماز چشم بپوشند و این ، مسئولیت سنگینی بردوش مخا لفان رخصت می افکند.(شیعه پاسخ می دهد، آیت الله مکارم شیرازی ، نشر مدرسه امام علی«ع»).

                                     والسلام علی من اتبع الهدی